Konuşmacımız Prof. Dr. Aylin İlden Koçkar yazdı.
Herkes kendisine yalan söylenmesinden rahatsız olur, yapmamamız gerektiğini biliriz ancak herkes günlük hayatta az ya da çok yalan söyler. Gelişimsel nedenler veya öğrenilmiş davranışlar gibi çocukların yalan söylemelerinin ardında pek neden olabilir. Ancak çocuklar yetişkinlerin düşündüğü kadar bilerek veya isteyerek yalan söylemezler.
Peki çocuklar neden yalan söylerler?
Çocuklar somut düşünürler.
Yalan dünyasında pek çok belirsizlik vardır. Örneğin, beyaz yalanlar başkalarının duygularını incitmemek için söylenir veya bazı duyguların saklandığı durumlarda söylenebilir. Yalanlar; tam bir kurabiye aşırırken yakalanan çocuğun, bunu kardeşinin yaptığını iddia etmesi kadar kolaylıkla anlaşılmayabilir.
Bazı yalanlar kabul edilir ve hatta teşvik bile edilebilir. Örneğin, oyun sırasında hayali arkadaşları yemeğe çağırmak gibi. Bu tür farklar, çocukların neyin kabul edilebilir neyin kabul edilemez olduğunu anlamalarını zorlaştırır.
Günlük hayatta çocuklara verilen mesajlar oldukça karmaşık olabilir.
Örneğin ebeveynler bazen gerçeği çarpıtırlar: “Birkaç anlamsız karalamaya bu ne kadar muhteşem bir resim böyle” derler. Bazen de çocuklar dürüst davrandıkları için susturulurlar örneğin, çocuk “Ayla teyze, annem köfteyi senin hiç güzel yapamadığını düşünüyor” dediğinde anne çocuğu susturmaya veya uyarmaya çalışır.
Öte yandan çizgi film ve filmlerde, ana karakterler, planlar ve yalanlarla dürüst bir kişiyi tuzağa düşürdükleri halde, başlarına fazla bir şey gelmez. Hatta komedilerdeki temel unsur budur. Dürüst olmayan davranışlar uygunsuz değil, komikmiş gibi sunulur.
Çocuklar gerçeklerin değiştirilebilir olduğunu düşünürler.
Çocuklar gerçekleri değiştirebileceklerini düşünürler. Bazı şeylerin öyle olmasını dileyip, bunun mümkün olduğunu düşünürler. 7-8 yaşlarına değin gerçekle hayal arasındaki çizgi oldukça belirsizdir. Mesela süper kahramanlar, tek boynuzlu atlar ve onların gerçeği değiştirebilme gücü bu belirsizliğe örnek olabilir. Yani çocuklar ben yapmadım dediklerinde aslında söylemek istedikleri “Yapmayı istemedikleridir.”
Yalan söylemek biraz hayal gücü biraz deneysel bir meseledir.
Özellikle küçük yaşta ve aktif hayal gücü olan çocuklar aslında bilişsel becerilerini geliştirmektedirler. Hayali olarak, “mış” gibi oyun oynamak gerçeğin dışındadır. Fakat bazen çocukların yalan söylemelerinin bir sebebi de “hayali” oyun kurmalarındandır.
Öte yanda, çocukluğun önemli bir işi sınırları test etmek, yapılabilecek ve yapılamayacak olanları anlamaya çalışmaktır. “Neden tüm yastıkları üst üste koyup onların tepesinden uçamıyorum?”. Bu durum ebeveynleri yorsa da, çocukların hem kendilerinin hem de içerisinde bulundukları dünyanın sınırlarını anlamalarına yardımcı olur ve sosyal becerilerini geliştirir.
Çocuklar korkulan sonuçlardan kaçmak için yalan söylerler.
Annesinin, “ Pastayı yeme, o misafirler için yapıldı” dediği pastanın yenilmeden durması daha da zorlaşır. Çocuk bundan bir parmak aldığında, aslında yapmaması gerektiğini bilir ancak kendini tutamaz ve yer. Öte yandan, annesinin buna kızacağını bildiği için sorulduğunda “ben yapmadım” diyerek olumsuz sonuçlardan kaçmaya çalışır.
Çocuklar Yalan Söylediğinde Ne Yapılmalı?
